-
Mrudgandh (मृ‍दगंध)
या लेखांना एक प्रकृती आहे. आमच्या लहानपणी कोकणात गूळपाण्याने स्वागत व्हायचे, पण त्यातला आपलेपणा, गोडवा आणि सांस्कृतिक सहजता फार भावायची. त्या गूळपाण्याच्या गडव्याच्या नुसत्या दर्शनाने सात-आठ मैल चालून आल्याचे श्रम पार पळून जायचे. तसे काहीतरी या लेखांत आहे. 'लळा गोजिरा पाखरांचा’ हा लेखच, पाहू या. पाखरांची ओळख आईच्या मांडीवर ("इथं इथं बैस, रे, मोरा") अशी सुरुवात करण्याची कल्पना किती लेखिकांना तरी सुचेल? अशी सुरुवात झालेला लेख या अंगानेच पुढे जातो. "येरे येरे काऊ..." तुळशी कट्ट्यापासची दगडी खल, "विजेत्या तारांच्या तोरणमाळा...." हा लेख नुसताच पाखरांना भेटत जात नाही. तुमच्या जीवनातल्या अनेक सूक्ष्म स्मृती फुलवत जातो, आणि असा जातो, की असे काही होत आहे, याची त्याला जाणच नसते. पाखरांना स्वत:च्या उडण्याची जाण असते का! नसावी - म्हणूनच त्यांची हवेतली आंदोलने इतकी गोड वाटतात. खोलीत अडकलेली चिमणी बाहेर सटकण्यासाठी न सापडणारी वाट शोधते, तेव्हा तिची ती भ्यालेली जाणीव तिच्या उडण्यातले सारे सौंदर्य हिरावून घेत असते- नाही का? तसे, पाखरांच्या साहजिक उडण्यासारखे हे लेख वाटतात...
-
Vimukta (विमुक्त)
संत्या फारच अस्वस्थ झाला होता. जातपंचायतीचा धमन्याने घोर अपमान केला आहे, असेच त्याला वाटत होते. तेथील सर्वच माणसांत कुजबूज सुरूहोती. एखाद्या हडळिणीकडे बघावे, तसे बायका, मुलं लच्छीकडे बघत होती. लच्छीच्या चेह-यावर मात्र समाधान दिसत होते. संत्या नीट सावरून बसला. खाकरून त्याने घसा साफ केला आणि निर्णय देऊ लागला, "धमन्या व लच्छीनं जातीला काळं फासाचं काम केलंय... जातपंच्यातीचा आवमान केलाय... गुलब्याचं पयसं घेतलं ती घेतलं... आणिक बायकूबी घरात ठिवून घितली... उंद्याच्याला आपल्या जातीत आसच व्हुया लागलं तर... येकमेकांच्या सबदावर कोण सुदीक इस्वास ठिवणार न्हाय.. परत्येक घरातील बाया, माणसं... मनाला यील तसं वागत्याली... ही जातीच्या हिताचं न्हाय... तवा धमन्यानं... आपलं पाल... आशील त्या... सामानसुमानासकट... गुलब्याच्या ताब्यात देवावं... आणिक आंगावरच्या कापडासकट आपल्या बायकु-पोरांस्नी घिवून कुटंबी जावावं... त्येचा आणिक त्येच्या बायकु-पोरांचा जातीशी आता कसलाच संबंध न्हाय." संत्याचा हा निर्णय ऐकताच तेथील सर्व माणसं उठली. लच्छी व धमन्या आपल्या दोन्ही मुलांना घेऊन, तेथून शहराच्या दिशेने निघाले. तेथील बायका, पुरुष, मुलं त्या दोघांकडे आवाक होऊन पाहात होती. लच्छी व धमन्याच्या चेह-यावर मात्र वेगळेच तेज चमकत होते. त्यांची मुलं त्यांना बिलगून चालत होती. लच्छी व धमन्या दोघांनीही पालांकडे वा तेथील माणसांकडे ढुंकूनही पाहिले नाही. ते आपल्या जातीच्या आदिम परंपरापासून, दुष्ट रूढींपासून मुक्त झाले होते. जातीच्या, जमातीच्या बंधनांनाच नव्हे तर जाती-जमातीच्या चौकटींना कायमचा रामराम ठोकून, माणूस म्हणून जगण्यासाठी जात होते. त्याच वेळी सूर्य उगवत होता.
-
The Profet murderes (द प्रॉफेट मर्डर)
इस्तंबूलमध्ये काहीतरी विलक्षण घडत आहे. एक पिसाट खुनी मोकाट सुटला आहे आणि शहरातील ट्रान्सवस्टाईटचे एकापाठोपाठ एक खून होत चालले आहेत.प्रत्येक खुनानंतर परिस्थितीचा गुंता वाढत चाललाय. या कथानकाचा नायक हा दिवस संगणक-तज्ञ व रात्री ट्रान्सवस्टाईट असे दुहेरी आयुष्य जगत असतो. दिवस मावल्यावर ओठांना लिपस्टिक लावून स्त्री-वेशात तो या खुनाचा शोध घ्यायचं ठरवतो खर; पण खुनाच्या मागे असलेल्या माथेफिरू शक्तींचा सामना करणं वाटत तेवढं सोपं नसतं. हे प्रकरण अंगावर शेकण्याची वेळ येते, तेव्हा कथनायिकेच्या रूपातील हा कथानायक त्यातून मोठ्या चातुर्याने मार्ग काढतो.
-
Mother Teresa (मदर टेरेसा प्रतिमेच्या पलिकडे)
विसाव्या शतकातील व्युत्पन्न व्यक्तिमत्व असाच मदर टेरेसांचा उल्लेख करावा लागेल. जे मनात येत गेले ते सर्वस्व ओतून त्यांनी पार पाडले. ही 'इंट्युईशन' किंवा एका अर्थाने मनस्वीपणा, इतक्या निर्भीडपणे आचरणात आणणारी व्यक्ती किती मोठी होती याचे उत्तम उदाहरण मदर टेरेसा. ऍना सेबा या मूळच्या ज्यू लेखिकेने मदरच्या जीवनाचा किंवा चरित्राचा आढावा ज्या पद्धतीने व ज्या कोनांमधून घेतला तो आवाका बघून आपण थक्क होतो. त्यासाठी किती परिश्रम त्यांनी घेतले ते या पुस्तकात ठिकठिकाणी जाणवेल. एका अत्यंत श्रेष्ठ चरित्र-नायिकेला एका असामान्य चरित्र-कर्तीने केलेला मानाचा मुजरा असेच या पुस्तकाचे वर्णन करावे लागेल.
-
Before Memory Fades (बिफोर मेमोरी फेड्स)
फली. ऎ.स नरीमन यांचे आत्मकथन.......